ფოტოგრაფია ხელოვნების ერთ-ერთ ყველაზე საინტერესო, მრავალფეროვან და ექსპრესიულ ფორმად მიიჩნევა. თუმცა, ფოტოგრაფიის მჭიდრო კავშირი კომერციულ ინდუსტრიებთან, გარკვეულ შემთხვევებში, მის კონტექსტს ცვლის. ეს განსაკუთრებით მოდის ფოტოგრაფიას შეეხო, რომელიც მულტიმილიარდიანი ბიზნეს სექტორისათვის სარეკლამო სახისა და იმიჯის შემქმნელ მთავარ ინსტრუმენტად იქცა. და მაინც, ამ სფეროს ყველაზე გამოკვეთილი სახეები ყოველთვის ახერხებდნენ, რომ მარკეტინგული წესები შემოქმედებითი ხედვისათვის დაექვემდებარებინათ და კომერციასა და ხელოვნებას შორის ზღვარი სრულებით წაეშალათ. როცა ვხედავთ ისეთი ფოტოგრაფების ნამუშევრებს, როგორებიც არიან რიჩარდ ავედონი, ჰელმუტ ნიუტონი, პიტერ ლინდბერგი, ტიმ უოლკერი, სტივენ მეიზელი და მსგავსი პერსონები, სრულებით გვავიწყდება, რომ ისინი რომელიმე მოდის სახლის, კომპანიის და ასევე მეტწილად, კომერციაზე ორიენტირებული მოდის პრესის დაკვეთის ფარგლებშია გადაღებული.
მოდის ფოტოგრაფია მე-20 საუკუნიდან ვითარდება. როცა ამ პერიოდის ნოვატორ და გამორჩეულ ფოტოგრაფებზე ვსაუბრობთ, ერთ-ერთი პირველი აუცილებლად უნდა ვახსენოთ მან რეი. დადაისტური, ავანგარდული და სიურეალისტური ფოტოგრაფიის წარმომადგენელმა პიონერმა ამერიკელმა ხელოვანმა, რომელიც ამავდროულად მხატვარი და რეჟისორიც იყო, უმნიშვნელოვანესი საფუძველი შექმნა მოდის ფოტოგრაფიის სწორი მიმართულებით განვითარებისათვის. შუქ-ჩრდილებისა და რეიოგრაფიის ტექნიკის გამოყენებამ, მის შემოქმედებას განსაკუთრებული ღირებულება შესძინა. მან რეის გავლენა და ავტორიტეტი იმდენად მასშტაბურია, რომ ხშირად ავიწყდებათ – ორი ათწლეულის განმავლობაში, ის თითქმის ექსკლუზიურად მოდის ფოტოგრაფად მუშაობდა. Vanity Fair-სა და Harper’s Bazaar-ისათვის გადაღებულმა მისმა არაერთმა გახმაურებულმა კადრმა, მოდის პრესის და ფოტოგრაფიის ისტორიაში ახალი სიტყვა თქვა. ეს ფოტოები არ ეკუთვნოდა მხოლოდ აღნიშნულ გამოცემებს და არ მოიაზრებოდა მათი ილუსტრაციის კონტექსტში – ნამუშევრებმა დამოუკიდებლად მოიპოვა აღიარება.
მე-20 საუკუნის ადრეულ წლებში, მოდის ფოტოგრაფიის მიმართულებით ჯერ კიდევ ძალიან ცოტა ხელოვანი მუშაობდა. ამ დროს ფოტოგრაფებისათვის არც ისე მარტივი და, შესაბამისად, არამომგებიანი იყო კონკურენცია გაეწიათ ილუსტრატორებისათვის, რომლებიც მოდის პრესაში დომინანტ პოზიციაში იყვნენ. მიზეზი ისიც იყო, რომ ფოტოგადაღება საკმაოდ რთული პროცესი იყო და ამიტომაც ძვირი ჯდებოდა. სწორედ ამ დროს გამოჩნდა მან რეი და ამ სფეროში სრულიად აუთვისებელ არეალზე თავისი სიტყვა თქვა, რამაც მნიშვნელოვანი პრეცედენტები შექმნა.
თუმცა, მოდის პრესასთან მან რეის კავშირი შემთხვევითობა იყო: 1921 წელს, შეერთებული შტატებიდან პარიზში გადავიდა და დადაიზმისა და სიურეალიზმის მიმდევარ ხელოვანთა წრეში აღმოჩნდა. ამ გარემოცვის ნაწილად ყოფნამ, სტიმული მისცა პირველი სოლო გამოფენა მოეწყო. გამოფენამ წარუმატებლად ჩაიარა და ექპოზიციის მომზადებაზე დახარჯული თანხების გამო, მან რეი მძიმე ეკონომიკურ მდგომარეობაში აღმოჩნდა. მას სასწრაფოდ სჭირდებოდა თავისი საქმიანობა კომერციული პროექტებისაკენ მიემართა. სწორედ ამ დროს, კრიტიკოსმა და მწერალმა, გაბრიელ ბუფეტ-პიკაბიამ (Gabrièle Buffet-Picabia) მან რეი დიზაინერ პოლ პუარეს (Paul Poiret) წარუდგინა. პუარე ეძებდა ფოტოგრაფს, რომელიც ადამიანის სხეულისა და სახის იმ დეტალებს გამოკვეთდა, რომლის წარმოჩენაც ილუსტრატორებს უჭირდათ.
Man Ray
როდესაც პოლ პუარესთან მუშაობა დაიწყო, მან რეი მიხვდა, რომ ამ მიმდინარეობის არაფერი გაეგებოდა. რეი არ გაურბოდა თავისი გამოუცდელობის აღიარებას – როცა საქმე მოდის ფოტოგრაფიის ტექნიკებს შეეხებოდა, ის მოდელის ფიგურის სწორად განათებასაც ვერ ახერხებდა. მიუხედავად ამისა, მის მიერ გადაღებული ამ პერიოდის კადრები, თვალსაჩინო მაგალითია იმისა, თუ რამდენად დიდი იყო მან რეის სურვილი, მოდა და ხელოვნება დაეკავშირებინა ერთმანეთთან. პოლ პუარესათვის ფოტოებზე მუშაობისას, რეი უნებლიედ გადააწყდა იმ პროცესს, რომელსაც მოგვიანებით რეიოგრაფია უწოდა. სინამდვილეში, ეს ტექნიკა პირველად მე-19 საუკუნეში აღმოაჩინეს. საუბარია ფოტოსენსიტიურ ქაღალდზე ობიექტის განთავსების მეთოდზე, რომელიც შემდეგ სინათლის წყაროს დიდი და ხანგრძლივი ნაკადის მეშვეობთ, გამოსახულებად გადაიქცეოდა.
რეიმ ეს მეთოდი განსხვავებული მიდგომით, თავისებურად გამოიყენა და ასე იქცა მისი ნამუშევრებისთვის სინათლისა და სიბნელის დრამატული კონტრასტი დამახასიათებელ ხელწერად. ამ სურათებმა Vanity Fair- ის რედაქტორების ყურადღება მიიპყრო. შედეგად, 1922 წელს, გამოცემის ოთხ გვერდიანი ნომერი გამოვიდა, რომელშიც რეის ფოტოები დაიბეჭდა. მან რეის არტისტულმა ხედვამ, გამოცდილებამ ხელოვნების სხვადასხვა დარგში მუშაობის მიმართულებით, ის 1920-იანი წლების ერთ-ერთ ყველაზე მოთხოვანდ მოდის ფოტოგრაფად აქცია. რეიმ მოდის პრესის წამყვანი პროფესიონალების წრეში მალე დაიმკვიდრა თავი და ფრილანსერის სტატუსით, იღებდა ყველაზე მნიშვნელოვან პერსონებს ისეთი ჟურნალებისათვის, როგორიც არის მაგალითად Vogue.
მიუხედავად წარმატებისა, რეის დაუძლეველი ცნობისმოყვარეობის თანდაყოლილი უნარი მუდმივი ექსპერიმენტებისაკენ უბიძგებდა. სწორედ ამ ძიების პროცესის შედეგია მისი ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ნამუშევარი, შავ-თეთრი ფოტო სახელწოდებით – Noire et Blanche, რომელიც 1926 წელს Vogue-ში დაიბეჭდა. ფოტოზე აღბეჭდილია კიკი დე მონპარნასი – მომავალში, მან რეის საყვარელი.
საკუთარ თავზე მუშაობამ, ახალი მეთოდების ძიებამ და მათმა დახვეწამ მან რეი, როგორც ფოტოგრაფი, ტექნიკურად ძალიან სწრაფად განავითარა. შემოქმედებითობაზე კი, გავლენა დადაიზიმს და სიურეალიზმს უკავშირდება, რომლებმაც დიდი თავისუფლება მისცა. რეის შეეძლო გადაღების პროცესი იმგვარად წარემართა, რომ ის და მოდელი სრულიად მოწყვეტილიყვნენ რეალობას – ეს მისტიკა კი, პირდაპირ აისახებოდა საბოლოო შედეგზე. რეი პირველი იყო, რომელმაც მოდის ფოტოგრაფიაში ფეტიშიზმი დაამკვიდრა – მის ნამუშევრებში ჭარბობს ტერფების ფოტოები, გარდა ამისა, ფოტოგრაფს აქსესუარებისადმი განსაკუთრებული ლტოლვა ჰქონდა, ამიტომაც ისინი მის კადრებში ერთ-ერთ წამყვან როლს თამაშობენ.
ფეტიშები, სხეულის ამოჩემებული დეტალები და მათი სპეფიციკური ფორმები ხშირად ჩანს მან რეის სარეკლამო, კომერციულ ნამუშევრებშიც. ის ხშირად ცვლიდა კომპოზიციას – მიმართავდა ობიექტის მთლიანი ფოტოდან ამოჭრის მეთოდს, რათა ეს დეტალი მეტად გაეცალკევებინა რეალობისაგან და სიურელისტური ხასიათი გამოეკვეთა. მისი ამ ხელწერის ერთ-ერთი ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითია 1932 წელს შექმნილი კადრი, სახელწოდებით Larmes (ცრემლები). 1935 წელს, ეს სურათი Cosmècil Mascara-ს რეკლამისათვის გამოიყენეს.
Larmes მან რეიმ დაახლოებით მაშინ გადაიღო, როცა მის მუზას და საყვარელს – ლი მილერს დაშორდა. არსებობს ვარაუდი, რომ სწორედ ამ დაშორებას მიუძღვნა რეიმ აღნიშნული ფოტო. ლი მილერი პარიზში 1929 წელს ჩავიდა. თავდაპირველად ის Vogue-ის მოდელი იყო, თუმცა მალევე მოისურვა ფოტოგრაფიის ხელოვნებას დაუფლებოდა და რეის ასისტენტად დაიწყო მუშაობა. ცნობილია, რომ სწორედ ლი მილერი იყო ის, ვინც ე.წ. სოლარიზაციის ტექნიკა ახლიდან აღმოაჩინა. ამ მეთოდით, მილერი და რეი ბნელ ოთახში, შუქით განათებულ ობიექტებს იღებდნენ – ეს იყო კადრები, რომლებიც რეალობისათვის უჩვეულო გამოსახულებას იძლეოდა.
რეი სოლარიზაციის ტექნიკას ხშირად იყენებდა Harper’s Bazaar-ში, რომლისთვისაც მუშაობა 1934 წელს დაიწყო. სარედაქციო ხელმძღვანელობამ აქ მას სრული თავისუფლება მისცა და რეიც მაქსიმალური ძალით შეეცადა ხელოვნება და კომერცია საინტერესოდ შეეთავსებინა ერთმანეთთან. ჟურნალის უფროსი რედაქტორი კარმელ სნოუ და შემოქმედებითი ხელმძღვანელი ალექსეი ბროდოვიჩი თავადვე იყვნენ დაინტერესებული მოდის ფოტოგრაფიის საზღვრები გაეფართოებინათ, თამასა აეწიათ და ამით Harper’s Bazaar მოდის პრესის რევოლუციურ გამოცემად ექციათ. რეის ტექნიკური ინოვაციები იდეალურ თანხვედრაში მოდიოდა ბროდოვიჩის ამბიციურ სურვილებთან. თავისუფლება, რომელიც ფოტოგრაფს Harper’s Bazaar-მა მისცა, საშუალებას აძლევდა აბსტრაქციონიზმისა და მოდის ფოტოგრაფიის ზღვარზე გაეარა ისე, რომ შეექმნა სრულიად ახალი და ამავდროულად, მოდის – როგორც კომერციული ინდუსტრიისათვის საჭირო დეტალებიც არ დაეკარგა.
თუმცა ამის შემდეგ, რეიმ მოულოდნელი გადაწყვეტიელბა მიიღო – ზუსტად მაშინ, როცა ის თავისი კარიერის ზენიტს უახლოვდებოდა, მოდის ფოტოგრაფიას ზურგი აქცია. მეორე მსოფლიო ომის დაწყების შემდგომ, რეი შეერთებულ შტატებში დაბრუნდა და სრულიად მიატოვა მოდის ფოტოგრაფია, რადგან გაუმძაფრდა შიში, რომ კომერციული საქმიანობა მისი, როგორც არტისტის რეპუტაციას ჩრდილავდა.
მიუხედავად ასეთი გადაწყვეტილებისა და ამ დროიდან მოდის სფეროსადმი სრული ინდეფერენტულობისა, რეი მოდის ფოტოგრაფიაში ის ხელოვანია, რომელმაც პირველმა გაარღვია საზღვრები და ხელოვნების ფორმად გარდაქმნა. სხვადასხვა ჟურნალისათვის მან რეის მიერ შექმნილი კადრები, მე-20 საუკუნის ფოტოგრაფიის საკულტო ნამუშევრებს შორის, მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს.
